Adilcevaz, Bitlis iline bağlı ve Van Gölü’nün kuzeybatı kıyısında yer alan, tarihi MÖ 4000’lere uzanan stratejik bir yerleşim merkezidir. İşte Adilcevaz’ın detaylı tarihçesi:
1. ERKEN DÖNEM (MÖ 4000-MS 650)
Urartu Dönemi (MÖ 900-600):
- Antik kaynaklarda “Arzaşkun” adıyla geçen Adilcevaz, Urartu Krallığı’nın ikinci başkenti olarak hizmet vermiştir.
- Urartu Kralı I. Argişti (MÖ 785-760) döneminde inşa edilen Adilcevaz Kalesi, bölgenin en önemli savunma yapısıdır.
- Van Gölü kıyısındaki sulama kanalları ve kaya mezarları Urartu mimarisinin tipik örnekleridir.
Pers ve Roma Dönemi (MÖ 550-MS 395):
- Pers İmparatorluğu’nun 18. satraplık merkezlerinden biri olmuştur.
- Büyük İskender’in fethi sonrası Seleukos Krallığı hakimiyetine girmiştir.
- MS 1. yüzyılda Roma ile Partlar arasında sık sık el değiştirmiştir.
2. İSLAMİ DÖNEM (650-1071)
Arap Fetihleri (650-900):
- 654 yılında İyad bin Ganem komutasındaki İslam ordularınca fethedilmiştir.
- Emeviler döneminde “El-Cezire” eyaletine bağlanmıştır.
- yüzyılda Mervani Kürt Beyliği‘nin önemli merkezlerinden biri haline gelmiştir.
Bizans-Sasani Mücadeleleri:
- 7-9. yüzyıllar arasında Arap-Bizans sınır mücadelelerine sahne olmuştur.
- 968’de Bizans İmparatoru I. Ioannes Çimiskes tarafından geçici olarak ele geçirilmiştir.
3. TÜRK-İSLAM DÖNEMİ (1071-1462)
Selçuklu Hakimiyeti (1071-1207):
- 1071 Malazgirt Savaşı sonrası Süleyman Şah tarafından Türk topraklarına katılmıştır.
- Ahlatşahlar Beyliği döneminde (1100-1207) bölgenin önemli ticaret merkezlerinden biri olmuştur.
Moğol ve İlhanlı Dönemi (13-14. yy):
- 1245’te Moğol istilasına uğramış ve büyük yıkım görmüştür.
- İlhanlılar döneminde Van Gölü ticaret yolu üzerinde önemini korumuştur.
4. OSMANLI DÖNEMİ (1462-1923)
Erken Dönem (1462-1514):
- 1462’de Akkoyunlu Uzun Hasan tarafından ele geçirilmiştir.
- 1514 Çaldıran Savaşı sonrası Osmanlı hakimiyetine girmiştir.
Klasik Osmanlı Dönemi:
- 17. yüzyılda Evliya Çelebi, Adilcevaz’dan “güzel bahçeleri ve balığı bol kasaba” olarak bahsetmiştir.
- yüzyılda Bitlis Vilayeti‘ne bağlı bir kaza merkezi olmuştur.
I. Dünya Savaşı:
- 1915-1918 yılları arasında Rus işgali altında kalmıştır.
- 2 Nisan 1918’de Kazım Karabekir komutasındaki ordu tarafından kurtarılmıştır.
5. CUMHURİYET DÖNEMİ (1923-GÜNÜMÜZ)
İdari Yapı:
- 1929’da Bitlis’e bağlı ilçe statüsü kazanmıştır.
- 1960’larda baraj inşaatları ile tarım alanları genişlemiştir.
Kültürel Miras:
- 1987’de Adilcevaz Kalesi koruma altına alınmıştır.
- 2010’da Urartu su kanalları UNESCO Geçici Miras Listesi’ne alınmıştır.
TARİHİ ESERLER
- Adilcevaz Kalesi:
- Urartu dönemine ait, 50 odalı saray kalıntıları
- 1200 metre yükseklikte stratejik konum
- Kef Kalesi:
- Orta Çağ’dan kalma savunma yapısı
- Van Gölü manzarasıyla ünlü
- Süphan Dağı:
- 4058 metre yükseklikte volkanik dağ
- Mitolojide “Tanrıların Tahtı” olarak bilinir
- Selçuklu Mezarlığı:
- 13. yüzyıldan kalma şahideli mezarlar
- Taş işçiliğinin nadide örnekleri
DEMOGRAFİK YAPI
| Yıl | Nüfus | Etnik Dağılım |
|---|---|---|
| 1890 | 18.000 | %60 Kürt, %30 Ermeni, %10 Türk |
| 1950 | 12.500 | %85 Kürt, %15 Türk |
| 2023 | 35.200 | %92 Kürt, %8 Türk |
KÜLTÜREL ÖZELLİKLER
- Dil: Kürtçenin Kurmanci lehçesi yaygın
- Mutfak: Adilcevaz balığı, otlu peynir, keledoş
- El Sanatları: Halı dokumacılığı ve taş işlemeciliği
Adilcevaz, Urartuların ikinci başkenti olarak başlayan tarihi serüvenini günümüzde Van Gölü’nün incisi olarak sürdürmektedir. Tarih boyunca stratejik konumu nedeniyle pek çok medeniyetin ilgisini çekmiş, özellikle Urartu ve Selçuklu dönemlerinde bölgenin en önemli merkezlerinden biri olmuştur. Günümüzde hem tarihi mirası hem de doğal güzellikleriyle öne çıkan bir ilçedir. UNESCO Dünya Mirası adaylık süreci devam eden tarihi eserleri, bölgenin kültürel zenginliğini yansıtmaktadır.